Op 19 juni begon een nieuwe ronde van syndicale acties in de Belgische gevangenissen. De aanleiding hiervoor was de goedkeuring door de ministerraad van een voorontwerp van wet in verband met het statuut van het gevangenispersoneel. Het is niet onze bedoeling om in te gaan op de inhoud van dit voorontwerp. Wel willen we via deze brief informatie bezorgen aan de commissie over de aanzienlijke impact van deze syndicale acties op de gedetineerden en hun naastbestaanden. Hieronder vatten we een aantal illustratieve signalen van hulp- en dienstverleners actief in de gevangenissen van Vlaanderen en Brussel samen.

De basisrechten van gedetineerden

De basiswet gevangeniswezen regelt verschillende facetten van het leven in de gevangenis. Door middel van deze wet worden de rechten van gedetineerden op belangrijke vlakken – bezoek, wandeling, hygiëne, voeding, medische zorg, enz. – vastgelegd. Omwille van de staking werden deze basisrechten van de gedetineerden regelmatig geschonden.

Tijdens de staking was er in veel gevangenissen geen mogelijkheid tot bezoek of werd de bezoekregeling ernstig beperkt. Bovendien gingen de kinderbezoekmomenten niet door. Ook de kans om te wandelen in de buitenlucht werd afgeschaft of drastisch ingeperkt.

Gedetineerden verbleven bijna constant op cel met stijgende frustraties tussen celgenoten als gevolg.

Tegelijk zorgden deze lange opsluitingsperiodes voor een groot gevoel van eenzaamheid voor wie alleen op cel zit. De kinderen die op de afdeling ‘moeder-kind’ in de gevangenis van Brugge verblijven konden een hele week niet naar buiten gaan. Ook voor de moeders was deze situatie zeer vermoeiend en stresserend. De doucheregeling voor gedetineerden werd gestoord en andere aspecten van de persoonlijke hygiëne waren ondermaats.

Zo kreeg een vrouwelijke gedetineerde geen directe toegang tot nieuwe maandverbanden toen haar voorraad op was.

In één gevangenis moesten de gevangenisdirectie en hulpverleners samen zorgen voor de verdeling van maaltijden. Twee gedetineerden werden naar het medische centrum van de gevangenis van Brugge voor een operatie overgebracht. Omwille van de staking konden deze operaties niet doorgaan. Tot slot werden de Fatiks in sommige gevangenissen mee betrokken bij de medicatiebedeling. Hoewel dit gebeurde in samenwerking met het nog werkzame personeel van de medische dienst, zou het gebruik van leken voor medicatiebedeling in de vrije samenleving niet getolereerd worden.

Toegang tot het hulp- en dienstverleningsaanbod in de gevangenis

Gedetineerden in Vlaanderen en Brussel hebben het recht om beroep te doen op verschillende sociale, educatieve, sport- en culturele diensten die een aanbod organiseren binnen de gevangenismuren. Hier-door wordt de detentieschade beperkt en de re-integratie in de samenleving na vrijlating bevorderd. Omwille van de staking werden bijna alle geplande groepsactiviteiten stopgezet. In veel gevangenissen was het ook niet mogelijk voor gedetineerden om toegang te krijgen tot sociale werkers of therapeuten. Zoals hierboven werd beschreven werden gedetineerden dus vaak gedwongen om op cel te blijven voor maximaal 24uur per dag.

De stopzetting van hulp- en dienstverleningsactiviteiten als gevolg van syndicale acties is ook geen nieuwe gegeven. Tijdens 2016 werden sociale, onderwijs- en sportactiviteiten vaak geschorst omwille van gelijkaardige redenen.

Strafuitvoering en de resocialisatie van gedetineerden

Ook de resocialisatie van gedetineerden kwam als gevolg van de syndicale acties in het gedrang. Uitgaansvergunningen voor veel gedetineerden werden op korte termijn geannuleerd waardoor zij geplande intake-afspraken voor sociale huisvesting of sollicitatiegesprekken niet konden bijwonen. Eén gedetineerde had een uitgaansvergunning gekregen voor een hele week opdat hij een rijles kon volgen. Het bezit van een rijbewijs was een van zijn voorwaarden opgelegd door de strafuitvoeringsrechtbank (SURB). Door de staking kon hij de gevangenis niet verlaten en kon hij zijn rijbewijs dus ook niet behalen. Wellicht zal dit leiden tot een uitstel van de toekenning van voorwaardelijke invrijheidstelling door de SURB. Veel gedetineerden hebben toegang tot de hulp- en dienstverlening nodig om hun resocialisatie effectief voor te bereiden. De stopzetting van dit aanbod heeft dus ook repercussies op hun kansen om tijdig vrij te komen. Tot slot, door de sluiting van de werkateliers konden gedetineerden geen geld verdienen en bijgevolg werden hun schulden tijdelijk niet afbetaald. Voor de burgerlijke partijen betekende dit ook een uitstel van afbetaling.

De sociale omgeving van gedetineerden

Familieleden van gedetineerden werden door de syndicale acties ook geraakt. Tijdens de eerste dagen van de staking kwamen veel bezoekers gewoon naar de gevangenis omdat niemand hen had verwittigd dat alle bezoeken afgeschaft werden. Pas na enkele dagen was er op sommige afdelingen (beperkt) telefonisch contact naar de buitenwereld mogelijk. Voor bezoekers die van ver moesten komen hebben deze nutteloze verplaatsingen veel tijd en geld gekost. Ook op dagen waar er volgens het actieplan van de vakbonden wel werd gewerkt, was de personeelsbezetting soms niet compleet. Bijgevolg werden bezoeken plotseling afgelast zelfs als bezoekers voor de ingang van de gevangenis stonden. Onzekerheid over het aantal werkwilligen leidde ook tot beslissingen van gevangenisdirecties om bezoeken preventief af te schaffen.

Er leefde veel ongerustheid bij familieleden die niet wisten hoe het met de gedetineerde partner of familielid ging.

Onzekerheid over de duur van staking versterkte deze gevoelens. Bij enkele gedetineerden had dit een zware impact op de reeds onder druk staande relaties met hun partner. Familieleden werden ook bezorgd dat een opstand zou uitbreken en dat hun zoon, partner of vader iets zou overkomen.

Tot slot had de afschaffing van het bezoek een ernstig impact op de kinderen van gedetineerden. Kinderen wisten niet wanneer zij hun gedetineerde ouder weer konden zien. Het spreekt voor zich dat dit geen gezonde situatie is.

Besluit

Wanneer u deze brief ontvangt wordt de staking wellicht opgeschort. Niettemin vinden we het heel belangrijk om de impact van deze syndicale acties op gedetineerden en hun naastbestaanden te benadrukken. De basisrechten van gedetineerden binnen de gevangenis werden niet gerespecteerd. De psychologische impact van de staking is niet te onderschatten. Buiten de muren werden ook de familieleden getroffen. Ook de succesvolle re-integratie van gedetineerden werd hierdoor duidelijk belemmerd. Deze zorgwekkende signalen bereikten ons via de hulp- en dienstverleners actief in de gevangenissen van Vlaanderen en Brussel. Onze ongerustheid wordt alleen maar groter wanneer we stilstaan bij de mogelijke effecten op lange termijn.

Mocht u meer informatie nodig hebben, aarzel niet om contact met ons op te nemen.

Bart Dewaele, Directeur, SAM, steunpunt Mens en Samenleving vzw
Neil Paterson, Stafmedewerker – detentie, SAM, steunpunt Mens en Samenleving vzw
Hannelore Pintelon, Voorzitter, CAW sectorale werkgroep Justitieel Welzijnswerk
Liesbeth Naessens, Docent en onderzoeker binnen de opleiding sociaal werk van Odisee Hogeschool