Politiserend handelen in het sociaal werk

‘Bekijk het vanuit de praktijk. Je bent een sociaal werker, je komt in aanraking met een situatie die niet oké is. Iemand ervaart die als onrechtvaardig. Bijvoorbeeld: een jongere die een betaalbare woonst zoekt maar niet vindt. Wat moet je daar als sociaal werker mee doen? Je kan vertrekken vanuit de pure dienstverlening: ah, we gaan zoeken naar een oplossing. Maar wat als er geen concrete oplossing is? Wat als je voortdurend op diezelfde kwestie botst? Stopt het daar?’

Het publieke debat

Bart Van Bouchaute is aan het woord. Aan de opleiding Sociaal Werk van de Arteveldehogeschool in Gent heeft hij zich gespecialiseerd in politisering. Hij heeft ook meegewerkt aan een pas verschenen boek rond dit thema. ‘Neen, voor mij stopt het daar niet en wel om twee redenen. De eerste is dat veel van die organisaties in hun missie verklaren dat ze streven naar een meer rechtvaardige samenleving. De tweede is dat die organisaties vaak op de eerste rij staan om te zien waar het fout loopt. Of erger nog: deel (moeten) zijn van foute praktijken. Daaruit volgt automatisch: wat ga je daar aan doen? Je kan een aantal dingen sowieso doen: naar een overleg gaan als expert of gaan lobbyen bij een bevoegde schepen of andere verantwoordelijke. Vanaf dat moment ga je al verder dan dienstverlening. Maar mag je nog verder gaan en je ook mengen in een publiek debat? Of meer nog: mag je het publieke debat ook initiëren?

Neem nu de actie “Geen kind op straat”. Kinderen die geen dak boven hun hoofd hebben, die op straat leven. Als je vaststelt dat er daarvoor vanuit de hulpverlening nauwelijks nog deftige oplossingen voor te vinden zijn, dan moet je dat scherp onder de publiek aandacht kunnen brengen. Want dit moet structureel aangepakt worden.

Politici nemen zo’n vorm van publiek protest niet altijd in dank af. En dan komt men terecht bij de visie op sociaal werk. Wat moet die doen? Is dat uitvoeren van een bestaand beleid, meer niet? Ik vind dat een redelijke autoritaire opvatting van democratie. Als alleen verkozen politici het recht hebben om de samenleving vorm te geven, heb je direct een probleem met burgers, kunstenaars of sportlui die ook iets zeggen over die samenleving. En natuurlijk ook met sociaal werkers. Gelukkig zien we dat die mogelijkheid tot tegenspraak ook in een aantal regelgevingen geborgd worden. Denk bijvoorbeeld aan het decreet op sociaalcultureel volwassenwerk: dat krijgt de uitdrukkelijke rol om met hun deelnemers het publieke debat te stimuleren. Een ander voorbeeld is Saamo, dat werkt rond samenlevingsopbouw: voor hen ligt het voor de hand dat zij bij een project van stadshernieuwing een proces opzetten waarbij ook andere partijen dan de politici worden gehoord.’

Wél of niet publiek gaan?

‘Grotere welzijnsorganisaties hebben het soms moeilijk met dat politiserende. Als er een structureel probleem is, wordt dat gemakkelijk doorgesluisd naar een beleidsmedewerker, iemand met kennis van zaken, iemand die beleidsnota’s schrijft. Die mensen zijn uiteraard belangrijk. Waar ik wel voor pleit is dat er meer aandacht komt voor de politiserende rol van de eerstelijnswerker. Die heeft immers een duidelijk beeld van de situatie, die kan mensen ondersteunen als ze zich willen laten horen of zien. De beleidsmedewerker mag niet op een beleidseiland zitten, maar moet die ondersteunen, er moet ruimte zijn voor discussie, voor opbouw van kennis. En daarbij zijn zij gelijkwaardig, eerstelijnswerker en beleidsmedewerker.

Politiserend werken heeft altijd iets verstorends, dus dat hebben we niet graag. Dat betekent daarom niet dat politisering enkel werkt met betogingen en straatacties. Denk terug aan de wooncrisis. Je kan zoals “Geen kind op straat” confronteren en eisen stellen. Je kan ook dialoogtafels opzetten tussen mensen die geen woonzekerheid hebben en beleidsmakers. Of je kan experimenteren met woonalternatieven. Het zijn allemaal manieren om met de kwestie publiek te gaan, op grote of kleine schaal. Politiserend werken is manieren zoeken om kwesties en mensen — opnieuw — zichtbaar en hoorbaar te maken.’

Meer weten of het boek ‘Publiek gaan! Politiserend handelen in het sociaal werk’

Dit boekt brengt politiserend handelen als deel van het DNA van het sociaal werk op begrip en reikt je een handelingskader aan. Het schetst kansen en bedreigingen voor dit handelen vanuit tendensen in de omgeving en in het sociaal werk zelf. Het blikt terug en verkent hoe sociaal werkers vroeger en vandaag politiserend werken rond maatschappelijke uitdagingen als wonen, werk, duurzaamheid en migratie.

‘Politiek gaan! Politiserend handelen in het sociaal werk’ is te koop bij uitgeverij Garant.

Dit artikel verscheen in Magis

Dit artikel verscheen ook in Magis, het magazine van CAW Oost-Vlaanderen (jaargang 9, nr. 2, apr-mei-jun 2022). Blijf op de hoogte: schrijf je in en ontvang Magis in je brievenbus of digitaal.