Struikelen is toegestaan

Stel dat iemand je een verhaal vertelt over een vrouw die vastzit in een gewelddadige relatie. Een vrouw die depressief wordt en beslist om van haar man te scheiden. Een scheiding die er onder andere toe leidt dat ze in de psychiatrie belandt en in de opvang voor dak- en thuislozen terechtkomt. Een vrouw met drie kinderen, die al jarenlang geen contact meer met haar wensen. Kortom, het verhaal van iemand die weinig mensen zouden omschrijven als een goede moeder.

Ik denk daar anders over.

Onlangs las ik Als je wieg op drijfzand staat, een boek met daarin het levensverhaal van deze vrouw die Elvire genoemd wordt. Op haar 54ste vraagt ze om euthanasie omwille van ondraaglijk psychisch lijden, een lijden dat zij al vanaf het begin van haar leven ervaart. Ze is een ongewenst kind, denkt ze. Een gevoel dat ze bevestigd ziet in een oude beslissing van de jeugdrechtbank die ertoe leidt dat ze op jonge leeftijd van haar moeder wordt gescheiden.

Wat is goed ouderschap? Moet ouderschap altijd perfect zijn? Of volstaat goed genoeg? En wat betekent dat dan: goed genoeg ouderschap?

De psychiaters van Elvire zijn bereid groen licht voor de euthanasie te geven als ze een brief aan haar kinderen schrijft waarin ze haar keuze motiveert. Om die brief te kunnen schrijven, vraagt ze inzage in haar dossier bij de jeugdrechtbank. Daarbij krijgt ze de steun van Ine Van Wymersch, de Procureur des Konings van het parket Halle-Vilvoorde. Zij wordt door het verhaal van Elvire geraakt en helpt haar het dossier terug te vinden. Samen met Elvire ontdekt ze dat haar moeder helemaal niet van haar af wilde, integendeel. Maar de steun van Van Wymersch stopt daar niet. Ze helpt Elvire ook met het schrijven van de brief voor haar kinderen, een brief die uiteindelijk een boek wordt.

Elvires verhaal deed me stilstaan bij ouderschap. Wat is goed ouderschap? Moet ouderschap altijd perfect zijn? Of volstaat goed genoeg? En wat betekent dat dan: goed genoeg ouderschap?

Elke ouder heeft goede-ouder-ervaringen: situaties waarin je antwoord biedt op de noden van je kind, bijvoorbeeld als je je zoon troost na een moeilijke eerste schooldag of als je de creativiteit van je dochter stimuleert door samen een sneeuwman te maken. Die ervaringen zorgen ervoor dat kinderen een basis hebben om op terug te vallen, ook als je als ouder niet altijd beschikbaar voor hen bent.

Het is echter niet voor iedere ouder vanzelfsprekend om te werken aan die goede-ouder-ervaringen. Sommige ouders hebben voor korte of langere tijd geen contact met hun kinderen, bijvoorbeeld omwille van psychische of materiële problemen. Laat me toe om in dit licht een cliché van stal te halen: je kunt pas goed voor een ander zorgen als je goed voor jezelf zorgt. In die zorg voor zichzelf nemen sommige moeders en vaders soms noodgedwongen afstand van hun gezin. Zij zien af van hun eigen ouderschapsbehoeften met als doel de groeikansen van hun kinderen te vrijwaren. Allesbehalve een vanzelfsprekende keuze, maar in mijn beleving een sterk staaltje van goed genoeg ouderschap. In een volgende stap wordt het voor deze ouders opnieuw mogelijk om op eigen kracht en eventueel met ondersteuning van een informeel of professioneel netwerk terug verbinding met hun kind te maken.

Laat me toe om in dit licht een cliché van stal te halen: je kunt pas goed voor een ander zorgen als je goed voor jezelf zorgt.

Ook in complexe scheidingen kan ouderschap sterk onder druk komen te staan. Recent onderzoek stuurt op dat vlak een geruststellend signaal uit naar ouders, kinderen en hulpverleners: goed ouderschap vanuit minimaal één ouder volstaat om een kind voldoende ontwikkelingskansen te geven. Als één ouder door omstandigheden een tijdje uit beeld verdwijnt, schaadt dit niet noodzakelijk de groeikansen van een kind. Toch pleit ik er ook hier voor om zoveel mogelijk in te zetten op verbinding tussen kinderen en de beide ouders. Uit de verhalen van kinderen blijkt dat zij niet zo veel last hebben van andere regels in de verschillende gezinnen waar ze wonen, maar wel van de strijd tussen deze gezinnen. Het is in zulke situaties dan ook belangrijk om ouders het onderscheid tussen partner- en ouderschap te laten zien. Een ex-partner kan immers nog steeds een goede ouder zijn.

Struikelen doen we allemaal. De kunst is om dit te erkennen en ermee aan de slag te gaan. Om terug verbinding te zoeken, ook en vooral wanneer het moeilijk is.

Ieder gezin is verschillend, maar voor alle gezinnen geldt dat goed ouderschap in twee richtingen werkt: ouders willen erkenning voor hun ouderschap en kinderen willen door hun ouders gezien worden als goede zoon of dochter. Of zoals Elvire zegt: “Het is mijn diepste wens dat ze (haar kinderen, nvdr) weten dat ik een goede moeder ben geweest.” Bij goed genoeg ouderschap is struikelen toegestaan. Struikelen doen we net als Elvire allemaal. De kunst is om dit te erkennen en ermee aan de slag te gaan. Om terug verbinding te zoeken met jezelf, je gezin en je ruimere omgeving, ook en vooral wanneer het moeilijk is. Op die manier geven ouders en kinderen, maar bij uitbreiding iedereen, elke dag opnieuw via kleine en grote acties en beslissingen vorm aan wat goed genoeg ouderschap betekent.

Door het vertellen van haar verhaal, wil Elvire haar kinderen een antwoord geven op een aantal vragen over de wieg waarin zij werden geboren. Zij willen die antwoorden nu niet kennen, maar als zij daar later wel de nood toe voelen, ligt er een boek. Een boek over wie hun moeder was, waarom zij voor euthanasie koos en in welke wieg zij op haar beurt werd geboren. Gezien haar bewogen levensloop, wijkt Elvires verhaal af van de uitgesproken en onuitgesproken regels over wat we vandaag onder goed ouderschap verstaan, maar het zijn de enige antwoorden die zij kan en wil geven. En uiteindelijk zijn die antwoorden zoals haar moederschap aan het einde van haar leven: goed genoeg.

Lutgart Van Ende is co-voorzitter van de expertengroep relaties van het CAW en coördinator van de ambulante cluster bij CAW Limburg. Zij schrijft dit opiniestuk over ouderschap vanuit haar ervaringen met contactherstel in de bezoekruimte, bemiddeling voor koppels en gezinnen en de ontwikkeling van een nieuw aanbod voor ouders in complexe scheiding.